آداب تلاوت قرآنآداب جمع ادب بوده و به معنای رفتارها و گفتارهای شایسته است. برای تلاوت قرآن، آدابی ذکر شده است. خواندن با صدای زیبا و حزن‌آور، ترتیل‌خوانی، اهدای ثواب قرائت به معصومان، پرهیز از بحث‌های بی‌فایده، عنایت به تفسیر قرآن و ... از جمله آداب تلاوت قرآن به شمار می‌آید. ۱ - خواندن با صدای زیبا و حزنآورعالم بزرگوار شیخ مفید (رحمه‌الله) می‌نویسد: طبق ادله گذشته، حضرت امام کاظم (علیه‌السلام) دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه، حافظ کتاب الهی و خوش صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن‌آور می‌خواند و می‌گریست و شنوندگان هم گریه می‌کردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین» می‌نامیدند. در روایتی دیگر آمده است: (و کانت قراته حزنا) یعنی قرائت آن حضرت حزن‌آور بود. به ابرهه مسیحی فرمود: «با کتاب خودت چقدر آشنایی؟» پاسخ داد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام می‌گوید: حضرت کاظم (علیه‌السلام) شروع کرد به قرائت انجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح (علیه‌السلام) این‌چنین می‌خوانند و جز او هیچ کسی چنین نخوانده است و از پنجاه سال پیش تاکنون در جستجوی چنین شخصیتی بودم.» و در این هنگام، ابرهه به دست امام (علیه‌السلام)، مسلمان شد. ۲ - ترتیلخوانیترتیل یعنی حروف کاملا ادا و بیان و وقوف رعایت گردد. حضرت کاظم (علیه‌السلام) می فرماید: «از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) درباره معنای «و رتل القرآن ترتیلا» پرسیدند، در پاسخ فرمود: «بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوابه القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السوره؛ قرآن را واضح و کاملا روشن بیان کن و حروفش را مانند رمل و شن‌هایی که باد یکباره می پاشد بر روی هم، نریز و آن را مانند شعرخوانی پشت سر هم و با شتاب مخوان؛ نزد شگفتی‌های قرآن بایستید و دل‌ها را با آن تکان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره نباشد، یعنی به کیفیت بپردازید نه به کمیت.» ۳ - اهدای ثواب قرائت به معصومانعلی بن مغیره به امام کاظم (علیه‌السلام) می‌گوید: پدرم از جد شما پرسید آیا رواست شبی یک ختم قرآن بخوانم؟ جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: در ماه رمضان نیز، جدم عرض کرد: بلی هر چه توانست و برنامه پدرم این بود که در ماه رمضان، چهل بار قرآن را ختم می‌کرد؛ و من نیز پس از پدر، قرآن می‌خوانم بیشتر و گاهی کمتر از پدرم، کم و زیادیش بستگی داشت به اندازه فرصت و فراغت و یا کار و سرگرمی و نشاط و بیماریم و هنگام عید فطر، قرآن‌هایی که خوانده بودم، یک ختمش را برای رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) یکی برای علی (علیه‌السلام)، یکی برای فاطمه (علیهاالسلام) و همچنین برای هر کدام از امامان تا به شما رسید و یکی هم برای شما قرار می‌دادم، از هنگامی که خدا این بینش و حال را به من عنایت کرده است و در سلک پیروان شما قرار گرفته‌ام. حال آیا برای خودم نیز پاداشی هست؟ حضرت فرمود: «پاداش تو آن است که در قیامت با آن‌ها هستی، گفتم الله اکبر، آیا چنین جری دارم؟ حضرت سه بار فرمود: بلی.» ۴ - پرهیز از بحث‌های بیفایدههمچنانکه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیاری از معماهای قرآنی، وقت‌گیر، کم‌فایده و مایه غفلت از اهداف اصلی قرآن کریم است، در گذشته نیز مباحثی چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشکلی جنجالی درآمده بود و مایه درگیری و خونریزی‌ها و اتلاف وقت و... می‌شد. هنگامی که در این باره از امام کاظم (علیه‌السلام) نظرخواهی و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخی قرآن را مخلوق می‌دانند و بعضی غیر مخلوق؛ فرمود: «من آنچه را آنان می‌گویند، نمی‌گویم ولی می‌گویم: «انه کلام الله» قرآن سخن خداست.» این روش و منش باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، که از مباحث نظری بی‌فایده و مشکل‌آفرین بپرهیزیم. ۵ - عنایت به تفسیر قرآنبه جاست که قاری به معنی و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام کاظم (علیه‌السلام) مواردی از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح» در آیه «یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا» را چنین تفسیر می‌فرماید: « بنده به درگاه خدا توبه می‌کند و دیگر برنمی‌گردد و توبه نمی‌شکند و براستی که محبوب‌ترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب‌خوردگان توبه‌کننده‌اند.» ۶ - تفسیر واژه‌های مشکلدر تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون» سهو در نماز را تضییع نماز می‌داند. و یا در تفسیر «الله الصمد» می‌فرماید: «الصمد الذی لاجوف له» یعنی صمد کسی است که توخالی نیست؛ بدیهی است که اجسام همه توخالی و دارای هسته مرکزی و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنی غیر مادی و غیر جسم. ۷ - بیان مصداق و مورد آیهشأن نزول و یا روشن‌ترین مصداق‌های برخی آیات، در سخنان امام بیان شده است مثل مصداق «ماء معین» که منظور از آن غیبت حضرت مهدی (علیه‌السلام) است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوکم غورا فمن یاتیکم بماء معین؛ بگو به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه کسی آب روان برایتان خواهد آورد؟» و در توضیح «فجار» در آیه: «کلا ان کتاب الفجار لفی سجین» می‌فرماید: «بدکاران و فاجران کسانی هستند که در حق ائمه (علیهم‌السلام) نافرمانی و بر آنان قلدری کردند.» گفتنی است که بیشترین تفسیرهای آن بزرگوار در شرح آیه‌هایی است که در اثبات امامت و رهبری و یا بیزاری و مذمت منحرفان از امامت، نازل شده است. در معرفی مهم‌ترین مصداق منافقان، کسانی را نشان می‌دهد که به ولایت حضرت علی (علیه‌السلام) ایمان نمی‌آوردند، قرآن کریم می‌فرماید: «هنگامی که منافقان نزد تو آیند می‌گویند: ما شهادت می‌دهیم که یقینا تو رسول خدایی» خداوند می‌داند که تو رسول او هستی، ولی خداوند شهادت می‌دهد که منافقان دروغگو هستند...» این به خاطر آن است که نخست ایمان آوردند سپس کافر شدند از این‌رو بر دل‌های آنان مهر نهاده شده و حقیقت را درک نمی‌کنند. امام (علیه‌السلام) می‌فرماید: منظور منافقانی است که نخست ایمان آوردند به رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و سپس به ولایت حضرت علی (علیه‌السلام) وصی آن حضرت کفر ورزیدند. ۸ - ثواب تلاوت قراندر سخنان امام (علیه‌السلام)، ثواب و آثار تلاوت بسیاری از آیه‌ها و سوره‌ها بیان شده که نمونه‌هایی را مرور می‌کنیم: ۱) هرگاه از چیزی ترسیدی صد آیه از هر جای قرآن که خواستی، بخوان، آنگاه سه بار بگو: اللهم اکشف عنی البلاء. [۲۳]
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السلام)، ج۱، ص۵۵۹.
۲) امام کاظم (علیه‌السلام): نسیم رحمت الهی در هر روز جمعه هزار بار می‌وزد، و به هر بنده‌ای هر چه خدا بخواهد می‌دهد پس هر که بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر را بخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او می‌بخشد. [۲۵]
صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۵۷.
۹ - ارج‌نهادن به حاملان قرآنحضرت کاظم (علیه‌السلام) در حدیثی از جد بزرگوارش نقل می‌فرماید: خدای تعالی بخشنده است و جود را دوست دارد و کارهای عالی را دوست می‌دارد و از کارهای پست ناخرسند است و واقعا از احترام به جلال الهی، بزرگداشت سه گروه است: الف) ریش‌سفید مسلمان، ب) امام عادل، ج) آن کسی که حامل و تسلیم قرآن کریم است به گونه‌ای که نه اهل غلو است و نه از بار تکالیفش شانه خالی می‌کند. ۱۰ - شیعه و قرائت قرآنحضرت کاظم (علیه‌السلام) به مردی فرمود: « آیا دوست داری در دنیا بمانی؟ پاسخ داد بلی، پرسید: برای چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساکت شد و پس از زمانی گفت: ای حفص! هرکس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن را خوب نداند، در عالم برزخ، آموزش داده می‌شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش را بالا ببرد زیرا درجات بهشت به قدر آیه‌های قرآن کریم است. به قاری گفته می‌شود: بخوان و ترقی کن پس او می‌خواند و ترقی می‌کند. حفص گوید: در عمرم ندیدم کسی را که از امام کاظم (علیه‌السلام) بیشتر خدا ترس و به رحمت حق امیدوار باشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت به شخصی خطاب می‌کند.» ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعپژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «با امام کاظم(ع) در سایه قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۹/۰۲. |